Munchausen by proxy?

(Uit De Standaard 13/09)

Op basis van nieuwe resultaten van DNA-onderzoek worden de ouders van de vermiste Madeleine McCann ervan verdacht de ontvoering van hun dochter te hebben verzonnen om de ware toedracht te verdoezelen: een dramatisch ongeluk of misschien zelfs kindermoord. De politie vermoedt dat ze het lijkje hebben verborgen. Het dossier tegen hen – tien kartonnen dozen vol - bevat ook verslagen van afgetapte telefoongesprekken en onderschepte emails die laten vermoeden dat de McCanns meer weten dan ze tot nu toe tegenover de speurders hebben willen toegeven en waarin ze hun officiële verklaringen regelmatig tegenspreken. Er zouden ‘tientallen belangrijke vragen’ zijn waar ze niet willen of kunnen op antwoorden, een paar keren hebben ze ‘het recht op zwijgen’ ingeroepen. De kans dat ze officieel in beschuldiging worden gesteld vergroot met de dag. Wie de zaak een beetje heeft gevolgd beseft dat dit voor de Portugese autoriteiten geen lichtzinnige beslissing kan zijn geweest. Nauwelijks twee weken geleden werden de McCanns door de publieke opinie nog op handen gedragen en door de internationale media als moderne martelaren en bijna-heiligen opgevoerd. Het deed bij momenten denken aan de cultus die rond Diana is ontstaan. De speurders kunnen dus maar beter zeker van hun stuk zijn. Want als de McCanns straks zo rechtschapen blijken als ze zich nu al maanden voordoen is deze aanklacht het equivalent van ‘Nelson Mandela is een vuile nikker!’ scanderen in Harlem, tijdens een anti-racismebetoging, op Martin Luther King Day.

Als we er echter van uitgaan dat de Britse DNA-labo’s en de Portugese onderzoekers het bij het rechte eind hebben, dan zou de zaak McCann wel eens het spectaculairste en meest ver doorgedreven geval van Munchaussen by proxy ooit kunnen zijn.

De term ‘Munchausen Syndrome by proxy’ werd in 1976 voor het eerst gebruikt voor een bizarre en ernstige vorm van kindermishandeling. Slachtoffers van dit merkwaardige syndroom- meestal vrouwen, moeders – staan bekend als opvallend liefdevol en bezorgd. Zozeer zelfs, dat ze om de haverklap intensieve medische hulp voor hun kind zoeken, terwijl ze nota bene zelf het kind bewust ziek hebben gemaakt. Waarom? Om zélf in de belangstelling te staan, om zorgzaam, rechtschapen en deugdzaam te lijken. Het syndroom is vernoemd naar de beroemde Duitse adellijke legerofficier baron Munchausen, die als fantast de geschiedenis inging met zijn sterk overtrokken verhalen over zijn belevenissen in de Russische krijgsdienst. De term ‘by proxy’ werd toegevoegd om te verduidelijken dat niet de patiënt zelf, maar anderen in zijn omgeving de klachten verzinnen. ‘Proxy’ betekent immers intermediair en is dus een verwijzing naar de ziekelijke aandacht die de tussenpersoon vraagt. Sinds ‘76 zijn er honderden gevalsbeschrijvingen gedocumenteerd en gepubliceerd. Van MBP-daders is bekend dat ze pathologisch liegen. Zelfs wanneer ze worden geconfronteerd met videobeelden van zichzelf, terwijl ze hun kinderen ziek maken of mishandelen.

Een opvallend liefdevolle en zorgzame moeder? Check. De afgelopen maanden is het beeld van Kate McCann die de knuffel van haar dochter overal met zich meedraagt hét symbool van moederliefde geworden.
Deugdzaamheid en rechtschapenheid? Check. De McCanns waren niet uit de kerk van Praia de Luz weg te slaan. Ze hadden zelfs de sleutel gekregen (!) zodat ze er desgewenst ook ‘s nachts konden gaan bidden.
In de belangstelling willen staan? Double check. Ze kunnen al maanden op de sympathie en het medeleven van de internationale media rekenen, en ontvingen daarnaast steunbetuigingen van een heleboel celebrities, stervoetballers en showbiz iconen, de Britse premier, de Amerikaanse first lady en zelfs de paus.
Pathologisch liegen? Dat moet nog blijken, maar de McCanns weigeren tot nu toe te antwoorden op belangrijke vragen zoals ‘kregen de kinderen kalmeermiddelen toegediend om ze rustig te houden?’ en ‘waarom zit er een half uur verschil tussen uw verklaringen over het tijdsverloop die avond en die van uw tafelgenoten?’

Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat in de zaak McCann een of andere vorm van MBP een rol speelt. Dat de McCanns bewust hun dochter zouden hebben omgebracht om in het brandpunt van de internationale belangstelling te kunnen staan lijkt mij uiteraard compleet onvoorstelbaar, maar dat er een tragisch ongeluk is gebeurd dat ze proberen te verhullen met een indianenverhaal over een ontvoering lijkt me plausibel. Een ontvoering verzinnen is één ding, het lijk van je dochter voor de wereld verbergen is nog iets anders. Maar: stranger things have happened. Herinner u de zaak JonBenét Ramsay uit 1996, haar lijkje werd acht uur na haar ‘ontvoering’ in de kelder van het ouderlijk huis gevonden. Ook hier waren de ouders de hoofdverdachten. De zaak is nooit helemaal opgelost.

De drie kinderen van de McCanns zijn er via IVF gekomen, wat laat veronderstellen dat Kate McCanns kinderwens groot was. De dood van Madeleine door bijvoorbeeld een overdosis kalmeermiddelen zou als onmiddellijk gevolg hebben dat de tweeling haar zou worden ontnomen. Het verdriet, de paniek en het grenzeloze schuldbesef bij de dood van Madeleine, gekoppeld aan het vooruitzicht om ook de twee andere kinderen én beide carrières te verliezen, moet voor diepe, extreme wanhoop hebben gezorgd.
Zijn de McCanns net zoals baron Munchausen in hun eigen verzinsels gaan geloven en helemaal doorgeslagen? Eenmaal men op de kanonbal zit en door het zwerk vliegt is afstappen immers geen optie meer. (pdw)